06-12 NOYABR 2023 -Cİ İL TARİXLƏRİ ÜÇÜN KOSMİK HAVA PROQNOZU

Kosmik havanın hazırki vəziyyəti – ötən üç sutka ərzində Günəş aktivliyi aktiv səviyyədə olmuşdur. 3480 (S09E40, Dai/beta) oblastında 11:43 UTC və 14:32 UTC -də M1 impulsiv alışmaları baş vermişdir. 3482 (N02E68, Hrx/alpha) oblastı yeni sıralanmışdır. Digər beş oblastda dəyişmə olmamışdır. Yerə yönəlmiş TKA (Tac Kütlə Atılması -Coronal Mass Ejection – CME)– müşahidə olunmamışdır.

Kosmik hava proqnozu -06-12 noyabr 2023-cü il tarixləri üçün günəş aktivliyi aşağı səviyyədə qalacağı və kiçik ehtimalla M sinif (R1-R2-minor-radiodalğaların yayılmasını zəif əngəlləyə bilən) alışmaların olacağı proqnozlaşdırılır.

Günəşdən gələn yüklü zərrəciklər selinin hazırki vəziyyəti və proqnozu – ötən periodda Günəşdən gələn 2 Mev enerjili elektron selinin parametrləri normal səviyyəilə yüksək səviyyəyə aralığında olmuşdur. Enerjiləri 10 Mev olan proton seli parametrləri isə fon səviyyəsində olmuşdur.

06-12 noyabr 2023 -cü il tarixləri üçün enerjisi 2 Mev olan elektron seli parametrlərinin CH HSS (Coronal Hole High Speed Stream- Tac Dəliklərindən Çıxan Yüksək Sürətli Axınlar) təsiri ilə normal-orta səviyyədə saxlanacağı, 10 Mev-dən böyük enerjilərə malik proton seli parametrlərinin isə fon səviyyəsində qalacağı proqnozlaşdırılır.

Günəş küləyinin hazırki vəziyyəti və proqnozu – ötən periodda Günəş küləyi parametrlərini ölçən DSCOVR (Deep Space Climate Observatory –Dərin kosmik mühit observatoriyası – Günəş Yer sistemində L1 nöqtəsində yerləşən, Yer və kosmik havanı müşahidə edən, günəş küləyi və planetlərarası maqnit sahəsi haqqında real zamanda məlumatları verən kosmik aparat) peykindən çəkilən şəkillər günəş küləyi parametrlərin gücləndiyini, artdığını göstərmişdir. 02 və 03 noyabr tarixlərində baş vermiş TKA nəticəsi kimi 08:10 UTC-də ilk planetlər arası zərbə müşahidə olunmuş, maqnit sahə induksiyası 34 nTl yüksəlmiş, Bz isə cənuba yönələrək -27nTl olmuşdur. Birinci zərbədən sonra günəş küləyinin sürəti 434 km/s-ə yüksəlmişdir. 11:46 UTC-də ikinci zərbə müahidə edilmişdir. Maqnit sahəsi 45nTl kimi artmış, sonra müntəzəm azalmışdır. Günəş küləyinin sürəti 517 km/s-ə kimi artmışdır. Sonradan 460-480 km/s -ə kimi azalmışdır.

Günəş küləyinin güclü artmış atmosfer parametrləri 06 noyabr tarixində günün ilk yarısı TKA təsiri səbəbindən saxlanacaqdır. Günün ikinci yarısından başlayaraq 07 noyabr tarixi üçün bu təsirlər azalacaqdır. CH HSS Coronal Hole High Speed Stream- Tac Dəliklərindən Çıxan Yüksək Sürətli Axınlar) təsiri ilə 07-08 noyabr tarixlərində əlavə olaraq günəş küləyinin güclənməsi ehtimal olunur.

Geomaqnit sahənin hazırki vəziyyəti və proqnozu – keçən period ərzində geomaqnit səviyyə bir neçə TKA səbəbindən G1 (mülayim) geomaqnit səviyyədə olmuşdur. Vinqst maqnitometri 09:05UTS- də maqnit sahəsi üçün 24 nTl, Nimeq maqnitometri isə 12:32-UTS-də 22nTl qeydə almışdır.

06 noyabr tarixində TKA təsirinin davam etmə səbəbindən G1(mülayim) geomaqnit qasırğa müşahidə edilə bilər. Sonrakı iki gün ərzində də aktivlik davam edəcəyi ehtimal olunur.

21-25 noyabr tarixləri üçün G1(mülayim) geomaqnit qasırğa proqnozlaşdırılır.

Günəşdə alışmaların baş vermə ehtimalı: 09 oktyabr 2023-cü il tarixində C sinif alışmalar üçün 95%, M sinif alışmalar üçün 25% və X sinif alışmalar üçün isə 5% -dir.

Kp əmsalı: 06-12 noyabr 2023-cü il tarixlərində Kp əmsalı (proqnozlaşdırılan geomaqnit şərait) 2-5 intervalında dəyişəcəkdir.

Kosmik hava: faktlar.

Son X sinif alışma: X1.51 - 07 avqust 2023

Son M sinif alışma: M1.6 - 05 noyabr 2023

Son maqnit qasırğa: Kp5-(G1) – 21 oktyabr 2023

Qeyd:

Kp orta və yüksək enliklərdə proqnozlaşdırılan geomaqnit şəraiti göstərir. Bu qiymətlər 3 saatlıq periodla qarşıdakı 3 sutka ərzində gözlənilən geomaqnit aktivliyi göstərir. Bu qarşıdakı 3 sutka ərzində geomaqnit şəraitin necə olacağını öyrənmək üşün ən sadə imkandır. Proqnozlar gündəlik olaraq SWPC NOAA (Speace wezther prediction center national oceanic and atmospheric administration -Kosmik hava proqnozu mərkəzi milli okean və atmosfer idarəetməsi) tərəfindən yenilənir.
Alışmalar: A və B sinif alışmalar sakit, C sinif alışma zəif, M sinif alışma güclü, X sinif alışmalar əsas alışmalar sinfidir. Hər sinif alışma 1-dən 9-a kimi fərqləndirilir: A1, A2,..., A9, B1, B2, ...B9, C1, C2,..., C9. X sinif alışmaların növləri isə davam edir. Məsələn: X10 və daha yüksək alışmalar “super X sinif günəş alışmaları” adlanır.

A və B sinif alışmalar Günəş fonunda minimum və maksimum səviyyələrə uyğun gəlir və tədqiqat üçün maraqlı deyildir.

C sinif alışmalar praktik olaraq Yerə təsir edə bilmir.

M sinif alışmalar isə R1-R2 zəif və təsirli olaraq radiadalğaların yayılmasını əngəlləyə bilir və hətta pozulmasına gətirir. Orta M sinif alışmalar günəş radiasiya qasırğası yarada bilir. Güclü və davam edən M sinif alışmalar isə CME (Coronal Mass Ejection – Tac Kütlə Atılması) yarada bilər. Bu, M alışmaların günəşin səthinin hansı hissəsində baş verməsindən asılıdır.

X sinif alışmalar ən böyük və güclü alışmalardır. Bu sinif alışmalar ildə təqribən 10 dəfə baş verir və əsasən günəş maksimumu vaxtı müşahidə olunur. X sinif alımalar zamanı Yerin gündüz olan səthində radiodalğaların yayılmasına olan maneələr (R3-R5) güclü səviyyədən daha yüksək-ekstremal səviyyəyə qalxır. Əgər bu alışma Yerə yönəlmiş günəş diskinin ortasında baş vermiş olarsa, bu zaman güclü, davam edici günəş radiasiya qasırğası yaranır və güclü CME meydana gəlir ki, bu da Yerdə güclü (G4) və ekstremal (G5) səviyyədə geomaqnit qasırğa yarada bilər.

Şəkil 1. Maqnit qasırğanın loqarıfmik indeksini xarakterizə edən Kp əmsalının orta qiyməti 06-12 noyabr 2023- cü il tarixləri üçün 2-5 intervalında dəyişəcəkdir.