Bakı Dövlət Universiteti Fizika fakültəsi

Kosmik havanın hazırki vəziyyəti – son 24 saat ərzində 3256 (S22W74, Eso/beta -qamma) oblastında 29/02:33 UTC-də baş vermiş X1.2 alışmasına görə yüksək səviyyədə olmuşdur. Limbdən kənarda baş vermiş CME (Coronal Mass Ejection – Tac Kütlə Atılması) modelləşdirilmiş və müəyyən edilmişdir ki, o Yer orbitini əhəmiyyətli dərəcədə qabaqlayır. Bu oblastda həmçinin daha iki M alışma: 29/14:07 UTC -də M1.2/1f və 29/23:47 UTC-də M1.1 qeydə alınmışdır.  M1.2 alışması ilə əlaqəli CME müşahidə olunmuş, lakin bu fakt da Yerə təsir etməyəcəkdir. GOES-16 SUVI vasitəsi ilə 30/11:00 UTC-də cənub-şərq kvadrantda yaranan protuberans nəticəsində daha bir CME müşahidə olunmuşdur. Bu fakt modelləşdirilir.  3265 (N20W43, Dso/beta) oblastında C sinif alışmalar müşahidə olunmuşdur. Bu periodda yeni 3267 (S18E46, Axx/alpha) и 3268 (S24E21, Axx/alpha) oblastları qeydə alınmışdır. LASCO (Large  Angle Specrtometric Coronograph -Geniş Bucaqlı Spektrometrik Koronoqraf) C2- və digər koronoqraflarda Yerə yönələn CME müşahidə olunmamışdır.

Kosmik hava proqnozu – 30 mart-01 aprel tarixləri üçün günəş aktivliyinin aşağı səviyyədə olacağı və kiçik ehtimalla M (R1-R2 zəif və təsirli olaraq radiadalğaların yayılmasını əngəlləyə bilən), C sinif alışmaların, eləcədə daha kiçik ehtimalla X (güclü) sinif alışmaların baş verəcəyi proqnozlaşdırılır.

Günəşdən  gələn yüklü zərrəciklər selinin hazırki vəziyyəti və proqnozu – Günəşdən gələn enerjiləri 2 Mev enerjili elektron seli parametrləri orta səviyyə ilə yüksək səviyyə arasında, enerjiləri 10 Mev-dən yüksək olan proton seli parametrləri fon səviyyəsində olmuşdur.

30 mart-01 aprel tarixləri üçün enerjisi 2 Mev olan elektron seli parametrləri nisbətən yüksələcəyi, enerjisi 10 Mev olan proton seli parametrlərinin fon səviyəsində qalacağı ehtimal olunur.  30 mart tarixində S1 (zəif) qasırğasının olacağı proqnozlaşdırılır. Bu 3256 oblastında baş verən proton hadisələri ilə bağlı ola bilər.

Günəş küləyinin hazırki vəziyyəti və proqnozu – ötən periodda CH HSS (Coronal Hole High Speed Stream- Tac Dəliklərindən Çıxan Yüksək Sürətli Axınlar) təsirinin davam etməsi səbəbindən Günəş küləyinin parametrləri normal səviyyədə, lakin ümumi maqnit sahəsi nisbətən yüksək səviyyədə olmuşdur. Ümumi maqnit sahəsi 6-9 nTl olmuş,  Bz  cənub istiqamətdə nəzərə alınmayacaq dərəcədə dəyişmişdir. Günəş küləyinin sürəti təqribən 400 km/s olmuşdur.

30 mart tarixində günəş küləyi parametrləri əsasən normal, sonrakı günlərdə isə nisbətən yüksək səviyyədə olacaqdır.

Geomaqnit sahənin hazırki vəziyyəti və proqnozu – Geomaqnit sahə stabil və ya qeyri sabit səviyyədə olmuşdur.

30 mart tarixində əsasən sakit geomaqnit şərait gözlənilir. Mənfi qütbü CH HSS yaranması ilə sonrakı günlər geomaqnit səviyə aktiv və dayanıqsız hala keçə bilər. Bu aktivliklə əlaqədar 01 aprel tarixinədək G1(mülayim) geomaqnit qasırğa yarana bilər. Yaxın günlərdə qütb parıltısının  yaranması ehtimalı kiçikdir.

Günəşdə alışmaların baş vermə ehtimalı: 30 mart 2023-ci il tarixində C sinif alışmalar üçün 99%, M sinif alışmalar üçün 25% və X sinif alışmalar üçün isə 10% -dir.

Kp əmsalı: 30 mart-01 aprel 2023-cü il tarixində Kp əmsalı 1-6 intervalında dəyişəcəkdir.

Kosmik hava: faktlar.

Son X sinif alışma:    X1.2 -             29 mart 2023

Son M sinif alışma:   M1.2 -             29 mart 2023

Son maqnit  qasırğa: Kp8(G4) –       24 mart 2023

 Qeyd:

1. Kp orta və yüksək enliklərdə proqnozlaşdırılan geomaqnit şəraiti göstərir. Bu qiymətlər 3 saatlıq periodla qarşıdakı 3 sutka ərzində gözlənilən geomaqnit aktivliyi göstərir. Bu qarşıdakı 3 sutka ərzində geomaqnit şəraitin necə olacağını öyrənmək üşün ən sadə imkandır. Proqnozlar gündəlik olaraq SWPC NOAA (Speace  wezther prediction center national oceanic and atmospheric administration -Kosmik hava proqnozu mərkəzi milli okean və atmosfer idarəetməsi)  tərəfindən yenilənir.
2. Alışmalar: A və B sinif alışmalar sakit, C sinif alışma zəif, M sinif alışma güclü, X sinif alışmalar əsas alışmalar sinfidir. Hər sinif alışma 1-dən 9-a kimi fərqləndirilir: A1, A2,..., A9, B1, B2, ...B9, C1, C2,..., C9. X sinif alışmaların növləri isə davam edir. Məsələn: X10 və daha yüksək alışmalar “super X sinif günəş alışmaları” adlanır.

A və B sinif alışmalar Günəş fonunda minimum və maksimum səviyyələrə uyğun gəlir və tədqiqat üçün maraqlı deyildir.

C sinif alışmalar praktik olaraq Yerə təsir edə bilmir.

M sinif alışmalar isə R1-R2 zəif və təsirli olaraq radiadalğaların yayılmasını əngəlləyə bilir və hətta pozulmasına gətirir. Orta M sinif alışmalar günəş radiasiya qasırğası yarada bilir. Güclü və davam edən M sinif alışmalar isə CME (Coronal Mass Ejection – Tac Kütlə Atılması) yarada bilər. Bu, M alışmaların günəşin səthinin hansı hissəsində baş verməsindən asılıdır. 

X sinif alışmalar ən böyük və güclü alışmalardır. Bu sinif alışmalar ildə təqribən 10 dəfə baş verir və əsasən günəş maksimumu vaxtı müşahidə olunur. X sinif alımalar zamanı Yerin gündüz olan səthində radiodalğaların yayılmasına olan maneələr (R3-R5) güclü səviyyədən daha yüksək-ekstremal səviyyəyə qalxır. Əgər bu alışma Yerə yönəlmiş günəş diskinin ortasında baş vermiş olarsa,  bu zaman güclü, davam edici günəş radiasiya qasırğası yaranır və güclü CME meydana gəlir ki, bu da Yerdə güclü (G4) və ekstremal (G5) səviyyədə geomaqnit qasırğa yarada bilər.

Şəkil 1.  Şəkildə ionlaşmış dəmirin şüalandırdığı ən uzaq ultrabənövşəyi dalğa uzunluğu olan 131 A (anqstrem) -də Günəşin şəkli (FeVIII, FeXXII, FeXX) və Günəş tacının məşəl oblaştı göstərilmişdir.		Şəkil 2.  Şəkildə ionlaşmış dəmirin şüalandırdığı uzaq ultrabənövşəyi dalğa uzunluğu olan 94 A-də Günəşin şəkli (FeXVIII) və Günəş tacının məşəl oblastı göstərilmişdir.
Şəkil 3. Şəkildə Günəş, sakit tac fəallığı oblastlarında ionlaşmış dəmirin şüalandırdığı 171 A-ə (FeIX) bərabər ən uzaq ultrabənövşəyi dalğa uzunluğunda göstərilmişdir		Şəkil 4. Şəkildə Günəş, qaynayan səthindən gələn işıq 304 A-də (HeII) dalğa uzunluğunda göstərilmişdir. Bu xətt xromosferdə ionlaşmış heliumun şüalandırdığı ən uzaq ultrabənövşəyi dalğa uzunluğudur. Protuberanslar kənarlarda meydana çıxa bilər.
Şəkil 5. SDO/HMİ Continuum İmage (Solar Dynamics Observatory Helioseismic and Magnetic Imager Continuum İmage-Günəş Dinamikası Rəsədxanası Helioseysmik və Maqnitoqram Skaner davamedici şəkil) - Günəşi müşahidə edən və geostasionar orbitdə yerləşdirilmiş kosmik aparatdan çəkilmiş davamlı şəkildə günəş alışmalarını müşahidə etmək mümkündür.		Şəkil 6. SDO/HMİ Maqnetogram İmace (Solar Dynamics Observatory Helioseismic nd Magnetic Imager Maqnetogram İmage- Günəş Dinamikası Rəsədxanası Helioseysmik və Maqnit Skaner Maqnetoqram Şəkil ) - şəkil Günəş maqnit sahəsinin dəyişməsini göstərir.
Şəkil 7 və 8. LASCO (Large  Angle Specrtometric Coronograph -Geniş Bucaqlı Spektrometrik Koronoqraf) bir başa Günəşdən gələn işığın okult disk vasitəsi ilə qarşısını almaqla, cihazın içində süni şəkildə günəş tutulmasını yaradaraq günəş tacının şəkillərini çəkib qeydə ala bilir. Günəş diskinin mövqeyi şəkildə ortada ağ dairə ilə görünür. Tacın ən mühüm xüsusiyyəti, ümumiyyətlə tac stimerləri-axınlarıdır. Bunlar həm C2, həmdə C3-də görülə bilən radial zolaqlar kimi müşahidə olunur. Bəzən Günəşdən uzaqlaşan və hər iki koronoqrafın giriş sahələrini keçə bilər CME müşahidə oluna bilər. Sağ yuxarı küncdə gizli diski saxlayan dəstəyin mərkəzə çatan kölgəsi görünür. C2-də alınan şəkillər Günəşdən 8,4 milyon kilometrə qədər olan daxili Günəş tacını göstərir. C3-də alınan şəkillər isə daha geniş görüş sahəsinə malikdir. Günəşin 32 diametrinə bərabər məsafəni əhatə edir. Görüntülərin diametri Günəşdən 45 milyon kilometr və ya Merkuri orbitinin diametrinin yarısına bərabərdir. Bu görüntüdə bir çox parlaq ulduzlar da görünə bilər.		Şəkil 9. Maqnit qasırğanın loqarifmik indeksini xarakterizə edən Kp əmsalının orta qiyməti 30 mart-01 aprel 2023-cü il tarixləri üçün 1-6 intervalında dəyişəcəkdir.

Kp-nin qiymətlərindən asılı olaraq maqnit qasırğanın gücünü göstərən cədvəl.

https://soho.nascom.nasa.gov/data/realtime-images.html

https://www.spaceweatherlive.com/ru/avroralnaya-aktivnost/avroralnyy-prognoz.html

https://mms.rice.edu/forecast.html