Kosmik havanın hazırki vəziyyəti – Ötən period ərzində Günəş aktivliyi M (R1-zəif radiorabitə kəsilmə) alışmaları səbəbindən orta səviyyədə olmuşdur. 3007(S24E32, Ehc/beta-qamma-delta) oblastında ləkələrin sıxlaşması və maqnit selinin fırlanması müşahidə olunmuşdur. Oblast qeyristabil olmuşdur və bir neçə C alışmalar vermişdir. 3004 (S13, L=326) oblastında 11/18:58 UTC-də M2.6 alışması və bununla eyni zamanda limbdə 3007 oblastında bir impulsiv optik subalışma müşahidə olunmuşdur. Hazırda Yerə yönələn CME (Coronal Mass Ejection – Tac Kütlə Atılması) müşahidə olunmamışdır.
Kosmik hava proqnozu -12-14 may 2022-ci il tarixləri üçün M (R1-R2, nəzərə alınmayacaq-zəif –radiorabitə kəsilməsi) alışmaları, günəş aktivliyinin orta olacağı ehtimal olunur. 12 may tarixi üçün X(R3 güclü) alışma ola bilər. 3006 oblastının sönməsi davam edərsə, günəş aktivliyi aşağı səviyyəyə enəcək, 13-14 may tarixləri üçün isə M alışmaların ehtimalı azalacaqdır.
Günəşdən gələn yüklü zərrəciklər selinin hazırki vəziyyəti və proqnozu - ötən sutka ərzində Günəşdən gələn elektron seli parametrləri normal səviyyədə olmuşdur. 11/20:00 UTC-dən başlayaraq enerjiləri 10 Mev olan proton seli parametrləri yüksək həddə çatmışdır.
12-14 may tarixləri üçün enerjisi 2 Mev olan elektron seli parametrlərinin normal səviyyədə olacağı proqnozlaşdırılır. Enerjisi 10 Mev olan proton seli parametrlərinin yüksək səviyyədə olması ilə əlaqədar S1(minor) günəş radiasiya qasırğaları ola bilər.
Günəş küləyinin hazırki vəziyyəti və proqnozu – ötən periodda Günəş küləyi parametrlərini ölçən DSCOVR peykindən çəkilən şəkillərdə CH HSS (Coronal Hole High Speed Stream- Tac Dəliklərindən Çıxan Yüksək Sürətli Axınlar)-təsiri səbəbindən fon səviyyəsinə yaxın, planetlərarası maqnit sahəsi isə zəif həyacanlanmış halda olmuşdur. Ümumi maqnit sahə induksiyası 6-7 nTl, 11/12:00 UTC-dən başlayaraq artmış və 9-11 nTl olmuşdur. Bz əsasən cənuba istiqamətlənmiş, əvvəl -5 nTl, sonra artaraq -10 nTl olmuşdur. Günəş küləyinin sürəti 265-285 km/s, 11/12:00 UTC-dən başlayaraq 320 km/s olmuşdur.
12 may tarixi üçün zəif həyacanlanmış günəş küləyi olacaqdır. Aparılmış analizlərin xətasına görə 10 may tarixində baş vermiş CME-in 13-14 may tarixlərinin sonu üçün keçid prosesində ola bilməsi ehtimal olunur.
Geomaqnit sahənin hazırki vəziyyəti və proqnozu – Ötən sutka ərzində geomaqnit sahə sakit səviyyədə olmuşdur. 12-14 may tarixləri üçün geomaqnit sahənin əsasən normal səviyyədə-sakit olacağı proqnozlaşdırılır.13-14 may tarixləri üçün CME –in Yerin yaxınlığından keçəcəyi halda G1(nəzərəalınmayan) maqnit qasırğasının baş verməsi ehtimal olunur.
Günəşdə alışmaların baş vermə ehtimalı: 12 may 2022-ci il tarixi üçün C sinif alışmalar üçün 90%, M sinif alışmalar üçün 55% və X sinif alışmalar üçün isə 20% -dir.
Kp əmsalı: 12-14 may 2022-ci il tarixində Kp əmsalı 1-2 intervalında dəyişəcəkdir.
Qeyd:
- Kp orta və yüksək enliklərdə proqnozlaşdırılan geomaqnit şəraiti göstərir. Bu qiymətlər 3 saatlıq periodla qarşıdakı 3 sutka ərzində gözlənilən geomaqnit aktivliyi göstərir. Bu qarşıdakı 3 sutka ərzində geomaqnit şəraitin necə olacağını öyrənmək üşün ən sadə imkandır. Proqnozlar gündəlik olaraq SWPC NOAA (Speace wezther prediction center national oceanic and atmospheric administration -Kosmik hava proqnozu mərkəzi milli okean və atmosfer idarəetməsi) tərəfindən yenilənir.
- Alışmalar: A və B sinif alışmalar sakit, C sinif alışma zəif, M sinif alışma güclü, X sinif alışmalar əsas alışmalar sinfidir. Hər sinif alışma 1-dən 9-a kimi fərqləndirilir: A1, A2,..., A9, B1, B2, ...B9, C1, C2,..., C9. X sinif alışmaların növləri isə davam edir. Məsələn: X10 və daha yüksək alışmalar “super X sinif günəş alışmaları” adlanır.
A və B sinif alışmalar Günəş fonunda minimum və maksimum səviyyələrə uyğun gəlir və tədqiqat üçün maraqlı deyildir.
C sinif alışmalar praktik olaraq Yerə təsir edə bilmir.
M sinif alışmalar isə R1-R2 zəif və təsirli olaraq radiadalğaların yayılmasını əngəlləyə bilir və hətta pozulmasına gətirir. Orta M sinif alışmalar günəş radiasiya qasırğası yarada bilir. Güclü və davam edən M sinif alışmalar isə CME (Coronal Mass Ejection – Tac Kütlə Atılması) yarada bilər. Bu, M alışmaların günəşin səthinin hansı hissəsində baş verməsindən asılıdır.
X sinif alışmalar ən böyük və güclü alışmalardır. Bu sinif alışmalar ildə təqribən 10 dəfə baş verir və əsasən günəş maksimumu vaxtı müşahidə olunur. X sinif alımalar zamanı Yerin gündüz olan səthində radiodalğaların yayılmasına olan maneələr (R3-R5) güclü səviyyədən daha yüksək-ekstremal səviyyəyə qalxır. Əgər bu alışma Yerə yönəlmiş günəş diskinin ortasında baş vermiş olarsa, bu zaman güclü, davam edici günəş radiasiya qasırğası yaranır və güclü CME meydana gəlir ki, bu da Yerdə güclü (G4) və ekstremal (G5) səviyyədə geomaqnit qasırğa yarada bilər.
Kosmik hava: faktlar.
Son X sinif alışma: X1.5 - 10 may 2022
Son M sinif alışma: M2.2 - 11 may 2022
Son maqnit qasırğa: Kp5(G1) – 30 aprel 2022
|
Şəkil 1. Şəkildə ionlaşmış dəmirin şüalandırdığı ən uzaq ultrabənövşəyi dalğa uzunluğu olan 131 A (anqstrem) -də Günəşin şəkli (FeVIII, FeXXII, FeXX) və Günəş tacının məşəl oblaştı göstərilmişdir |
Şəkil 2. Şəkildə ionlaşmış dəmirin şüalandırdığı uzaq ultrabənövşəyi dalğa uzunluğu olan 94 A-də Günəşin şəkli (FeXVIII) və Günəş tacının məşəl oblastı göstərilmişdir. |
||
|
Şəkil 3. Şəkildə Günəş, sakit tac fəallığı oblastlarında ionlaşmış dəmirin şüalandırdığı 171 A-ə (FeIX) bərabər ən uzaq ultrabənövşəyi dalğa uzunluğunda göstərilmişdir |
Şəkil 4. Şəkildə Günəş, qaynayan səthindən gələn işıq 304 A-də (HeII) dalğa uzunluğunda göstərilmişdir. Bu xətt xromosferdə ionlaşmış heliumun şüalandırdığı ən uzaq ultrabənövşəyi dalğa uzunluğudur. Protuberanslar kənarlarda meydana çıxa bilər. |
||
|
Şəkil 5. SDO/HMİ Continuum İmage (Solar Dynamics Observatory Helioseismic and Magnetic Imager Continuum İmage-Günəş Dinamikası Rəsədxanası Helioseysmik və Maqnitoqram Skaner davamedici şəkil) - Günəşi müşahidə edən və geostasionar orbitdə yerləşdirilmiş kosmik aparatdan çəkilmiş davamlı şəkildə günəş alışmalarını müşahidə etmək mümkündür.
|
Şəkil 6. SDO/HMİ Maqnetogram İmace (Solar Dynamics Observatory Helioseismic nd Magnetic Imager Maqnetogram İmage- Günəş Dinamikası Rəsədxanası Helioseysmik və Maqnit Skaner Maqnetoqram Şəkil ) - şəkil Günəş maqnit sahəsinin dəyişməsini göstərir.
|
||
Şəkil 7 və 8. LASCO (Large Angle Specrtoçetric Coronograph -Geniş Bucaqlı Spektrometrik Koronoqraf) bir başa Günəşdən gələn işığın okult disk vasitəsi ilə qarşısını almaqla, cihazın içində süni şəkildə günəş tutulmasını yaradaraq günəş tacının şəkillərini çəkib qeydə ala bilir. Günəş diskinin mövqeyi şəkildə ortada ağ dairə ilə görünür. Tacın ən mühüm xüsusiyyəti, ümumiyyətlə tac stimerləri-axınlarıdır. Bunlar həm C2, həmdə C3-də görülə bilən radial zolaqlar kimi müşahidə olunur. Bəzən Günəşdən uzaqlaşan və hər iki koronoqrafın giriş sahələrini keçə bilər CME müşahidə oluna bilər. Sağ yuxarı küncdə gizli diski saxlayan dəstəyin mərkəzə çatan kölgəsi görünür. C2-də alınan şəkillər Günəşdən 8,4 milyon kilometrə qədər olan daxili Günəş tacını göstərir. C3-də alınan şəkillər isə daha geniş görüş sahəsinə malikdir. Günəşin 32 diametrinə bərabər məsafəni əhatə edir. Görüntülərin diametri Günəşdən 45 milyon kilometr və ya Merkuri orbitinin diametrinin yarısına bərabərdir. Bu görüntüdə bir çox parlaq ulduzlar da görünə bilər. |
Şəkil 9. Maqnit qasırğanın loqarıfmik indeksini xarakterizə edən Kp əmsalının orta qiyməti 12-14 may 2022-ci il tarixləri üçün 1-2 intervalında dəyişəcəkdir.
|
Kp-nin qiymətlərindən asılı olaraq maqnit qasırğanın gücünü göstərən cədvəl.
|
Kp |
0-2 |
3-5 |
6-7 |
8-9 |
9 |
|
qasırğa |
sakit |
mülayim |
orta |
böyük |
güclü |
|
G |
|
Kp=5, G1 |
Kp=6, G2 Kp=7, G3 |
Kp=8, G4
|
Kp=9, G5 |
https://soho.nascom.nasa.gov/data/realtime-images.html
https://www.spaceweatherlive.com/ru/avroralnaya-aktivnost/avroralnyy-prognoz.html
https://mms.rice.edu/forecast.html